Πολυφωνικό τραγούδι
Πρόκειται για δημοτικά τραγούδια που εντοπίζονται στην περιοχή των σημερινών ελληνοαλβανικών συνόρων (Πωγώνι, Δερόπολη, Δέλβινο, Χειμάρα, Λεσκοβίκι κ.λ.π.), όπου μέχρι το 1944 συμβίωναν πληθυσμοί Ελλήνων και Αλβανών.
Τα τραγούδια αυτά, αποτελούν την μοναδική περίπτωση λαϊκής πολυφωνίας στην Ελλάδα και παράλληλα, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες λαϊκές μουσικές φόρμες σ' ολόκληρο τον κόσμο.
Το πολυφωνικό τραγούδι εκτελείται από -τουλάχιστον- τέσσερις εκτελεστές, οι οποίοι μπορούν να φθάνουν και τους δέκα. Συνηθέστερος αριθμός είναι πέντε ή έξι. Στο πολυφωνικό τραγούδι, υπάρχει μια αυστηρή ιεραρχία ανάμεσα στους τραγουδιστές, σε άμεση σχέση με την τεχνική και τον ρόλο του καθενός στην ομάδα. Υπάρχει ο κορυφαίος που τραγουδά την κυρίως μελωδία και λέγεται πάρτης ή παρτής ή σηκωτής, ο δεύτερος που «γυρίζει» το τραγούδι και λέγεται γυριστής και οι υπόλοιποι οι οποίοι ισοκρατούν. Κρατάνε δηλαδή το «ίσο», όπως οι βοηθοί γύρω από τους ψάλτες στις εκκλησίες. Υπάρχει συνήθως -χωρίς πάντως να είναι απαραίτητος, μια και μπορεί να αντικαθιστά τον γυριστή- και ένας ακόμα τραγουδιστής, ο κλώστης, πού κάνει ιδιόμορφους λαρυγγισμούς με ψεύτικη φωνή «κλώθοντας» το τραγούδι.
Οι μελετητές δεν έχουν καταλήξει ακόμα σε τεκμηριωμένα συμπεράσματα για την καταγωγή της Ηπειρώτικης πολυφωνίας, συμφωνούν όμως ότι αυτή ανάγεται σε πολύ παλιές -ίσως και προελληνικές- εποχές. Πολλές μελέτες έχουν δει το φως της δημοσιότητας, με πολλές και ποικίλες θεωρίες, όπως αυτή του Ολλανδού μουσικολόγου Jaap Kunst, που συνδέει την πολυφωνία της Ηπείρου με την μακρινή Ινδονησία, παραθέτοντας αναλογίες που ξεκινούν από την ονομασία και το ρόλο των τραγουδιστών και φθάνοντας μέχρι τα διακοσμητικά μοτίβα της λαϊκής κεντητικής!
Αυτά, όσον αφορά την τεχνική και τη μουσική μελέτη. Γιατί τα πολυφωνικά τραγούδια έχουν κι άλλη μία διάσταση. Αυτή της προσωπικής σχέσης και του βιώματος με το τραγούδι και τον όγκο των συναισθημάτων που το τραγούδι εκφράζει.
Το πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου δεν είναι μόνον οι στίχοι και η μουσική. Είναι μαζί τα ξωκλήσια και τα φαράγγια, οι δασωμένες πλαγιές, οι πετρόχτιστες πλατείες των χωριών του Πωγωνίου και της Μουργκάνας, ο πόνος της ξενητειάς και η συμβίωση της κοινότητας, οι αιώνες που αντιβουίζουν στο βάθος τους, η υποταγή της μονάδας στο σύνολο.
Στην Ηπειρώτικη πολυφωνία, ο παρτής, δεν τραγουδά για να ξεχωρίσει από την ομάδα, αλλά για να καλέσει την ομάδα στο τραγούδι.
Αλέξης Γκλαβάς