Ναός Αγίου Νικολάου

Η ανέγερση της κεντρικής εκκλησίας προς τιμή του Αγίου Νικολάου έγινε το 1814. Στη θέση της σημερινής εκκλησίας υπάρχουν σημάδια παλιών μνημάτων. Χτίστηκε στη θέση παλιότερης εκκλησίας, την οποία το 1740 τη μεγάλωσαν. Η οικοδομή έγινε λίθινη, στέρεη με μικρά παράθυρα. Εσωτερικά χωρίζεται στο Άγιο Βήμα, ανδρωνίτη και γυναικωνίτη.

Εξωκκλήσια

Ο Αϊ Γιάννης.

Η Αγία Τριάδα.

Ο Αϊ Γιώργης.

Ο Αϊ Νικόλας.

Ο Αϊ Λιας.

Ο Αϊ Δημήτρης.

Ο Αϊ Χριστόφορος.

Εικονίσματα

Τα εικονίσματα του χωριού

1) Το Εικόνισμα στις βρύσες του λάκκου

Είναι από τα σημαντικότερα εικονίσματα του χωριού μας, γιατί σ΄ αυτό πέρασαν όλοι οι Δολιώτες ιδίως οι γυναίκες, έκαναν το σταυρό τους και δροσίστηκαν από το γάργαρο νερό που τρέχει από τα πόδια του. Είναι κτισμένο σε επικίνδυνο μέρος του χωριού ακριβώς πάνω από τις βρύσες του λάκκου. Είναι αφιερωμένο στην Παναγιά την Ελεούσα. Πότε κτίστηκε δεν μπόρεσα να το εξακριβώσω. Η θέση είναι σοφά τοποθετημένη. Γνωστές οι άγριες συνθήκες του λάκκου. Χίλιοι κίνδυνοι παραμονεύουν τον οδοιπόρο που κατεβαίνει σ΄ αυτόν. Κινδυνεύει να γλυστρίσει και να γκουντουληθεί στο ποτάμι, να κτυπηθεί από πέτρες που ξεκόβονται ιδίως την άνοιξη. Μήπως δεν είχαμε παρόμοια περιστατικά ; Η Πανάγιω του Κωσταπαπά έπλενε στον ίσβορο και μια πέτρα την κτύπησε στο κεφάλι. Ευτυχώς επέζησε από την περιπέτεια αυτή. Μήπως τα φίδια που κατεβαίνουν να πιούνε νερό ; Δεν είναι κίνδυνος ; Η επικοινωνία με το λάκκο, ιδίως της Δολιώτισσας, ήταν καθημερινή :- Με φορτωμένο στο ζώο της βαρέλες, κατηφόριζε καθημερινώς να πάρει νερό από τις βρύσες για την λάτρα του σπιτιού της. - Ζαλωμένη τα ρούχα της, ή φορτωμένη στο γάιδαρο, ροβολούσε για να τα πλύνει στον ίσβορα. - Κατέβαινε για να πλύνει την καινούργια σοδιά του σταριού της, για να φτιάσει μ΄ αυτό την κοφτόπιτα και το πληγούρι της. - Σε ώρες χαράς, ομάδες από τις λιγερές κοπέλες της εποχής κατέβαιναν για να πάρουν το άκριτο νερό που θα το χρησιμοποιούσαν στο γάμο κάποιας ή κάποιου χωριανού για να λούσουν την νύφη την Πέμπτη και το Σάββατο προ του γάμου. Για να λούσουν και να τον ξυρίσουν το γαμπρό. Για να πιάσουν την Πέμπτη τα προζύμια που θα ζύμωναν τα ψωμιά της χαράς.- Η νύφη αρματωμένη θα κατέβαινε την Πέμπτη μετά το γάμο της με συνοδεία κοριτσιών για να καλοπιάσει τις νεράιδες του λάκκου να μη της κάνουν κανένα κακό στη ζωή της, να πάρει νερό στο γκιούμι να το πάει στον πεθερό και την πεθερά της να πλυθούν και να ραντίσει το σπίτι για να έλθει η ευτυχία και η χαρά.- Πόσοι ξενιτεμένοι Δολιώτες δεν κατέβηκαν εκεί για να ψήσουν οβελία, να φαν, να πιούν και να τραγουδήσουν.Και η Παναγία η Ελεούσα, από ψηλά επιβλητική, με το καντήλι της αναμμένο, θερμή προστάτης και βοηθός. Αν είχε λαλιά πόσα είχε να μας διηγηθεί αυτός ο χώρος, τι λαχτάρες, τι χαρές, τι αγωνία, τι κούραση !Τον τελευταίο καιρό σπάνια κατέβαιναν Δολιώτες στο λάκκο γιατί νερό είχαν μπόλικο στο σπίτι τους.Το κόνισμα έρημο, έχασε την ισορροπία του και κοντεύει να γκρεμιστεί. Τώρα στο χώρο αυτό εγκαταστάθηκαν τα μηχανήματα της ύδρευσης και η επικοινωνία εκεί θα είναι τακτική. Πρέπει και επιβάλλεται να σταθεροποιήσουμε το κόνισμα παράλληλα με τα άλλα έργα εξωραϊσμού του χωριού για να έχουμε την Ευχή της Παναγίας.Είναι χρέος μας.

2) Το Εικόνισμα στο Λάκκο στον παλιό δρόμο προς την Σκοτεινή.

Οι πρόγονοί μας προτού κατασκευάσουν τον σημερινό δρόμο προς τις βρύσες, έκαναν τις ίδιες δουλειές στην τοποθεσία αυτή. Από του Μπούκαρη, με δρόμο, κατέβαιναν στο ποτάμι κοντά στην Σκοτεινή. Εκεί έκτισαν και το κόνισμά τους για να τους προστατεύει. Στέκει εκεί έρημο, παμπάλαιο και ερειπωμένο. Πότε κτίστηκε και σε ποιόν Άγιο είναι αφιερωμένο είναι άγνωστο. Είναι το πιο παλαιό εικόνισμα του χωριού μας και μια έρευνα γύρω απ΄ αυτό θα είναι άκρως ενδιαφέρουσα.

3) Το εικόνισμα στο ΤΣΟΥΜΠΑΡΙ.

Κτίστηκε με δαπάνη της Μαριγώς Λατσούνα για το θάνατο του γιού της και ασφαλώς μετά την διάνοιξη του σημερινού βατού δρόμου προς Πωγωνιανή. Αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο είναι το κόνισμα που του άναψαν το καντήλι οι πιο πολλοί Δολιώτες λόγω θέσεώς του. Παλαιότερα καθημερινά περνούσαν πηγαίνοντας προς την Πωγωνιανή και επιστρέφοντας δεκάδες Δολιώτες κάθε ηλικίας. Διερχόμενοι από την χαράδρα αντιμετώπιζαν τους αυτούς κινδύνους που αναφέραμε παραπάνω για το δρόμο προς τις βρύσες, και ένα σταυρό μαζί με το όνομα του καντηλιού του το θεωρούσαν ανάγκη και υποχρέωση.

4) Το εικόνισμα στο ΦΡΥΔΙ.

Στον ίδιο δρόμο προς Πωγωνιανή και στην απέναντι έξοδο του δρόμου από το λάκκο ο Παύλος Μπέτζιος το 1954 που γύρισε από το πολύχρονο ταξίδι του στην Αμερική, έφτιασε το κόνισμα και το αφιέρωσε στους Αγίους Αποστόλους. Τα δύο κονίσματα (του Αγ. Νικολάου και των Αγ. Αποστόλων στην έξοδο και είσοδο του Λάκκου) είναι κατασκευασμένα σε ιδεώδη θέση, προστατεύουν τους διερχόμενους από τον κακοτράχαλο δρόμο, δείχνουν στους ξένους την είσοδο και την έξοδο του δρόμου ιδίως τις νυκτερινές ώρες που φεγγοβολίζουν τα καντηλάκια τους μοιάζουν σαν φάροι των οδοιπόρων μέσα στην σκοτεινή χαράδρα και τους οδηγούν ασφαλώς στον προορισμό τους. Έτσι καλύπτεται με κόνισμα και η δυτική έξοδος του χωριού.

5) Το εικόνισμα του ΑΗ – ΔΗΜΗΤΡΗ

Η προστασία του χωριού από την Βόρειο έξοδό του.Στην τοποθεσία αυτή βαδίζοντας προς το Ξηλογέφυρο και ακριβώς στην κάμψη του δρόμου προς την αθέατη πλευρά του λόφου υπήρχαν δύο εικονίσματα. Ένα αριστερά του δρόμου και ένα δεξιά στο ύψωμα. Το δεξιό παμπάλαιο και ετοιμόρροπο το αντικατέστησε το σημερινό εκκλησάκι. Το αριστερό το εξαφάνισε ο πολιτισμός. Όταν έγινε ο Δημόσιος δρόμος γκρεμίστηκε και δεν ξαναφκιάστηκε. Ψηλό και επιβλητικό το κόνισμα αυτό αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο, έβλεπε προς το Δολό. Η θέα του χωριού απ΄ το σημείο αυτό είναι καθολική και επιβλητική ώστε δημιουργεί την αίσθηση ότι ο Άγιος με το κοντάρι του προστάτευε με το βλέμμα του το χωριό από κάθε κακό. Από μακριά ιδίως από την πλευρά των χωριών Πωγωνιανής, Ποντικατών και Βομπλού η παρουσία του κονίσματος μαρτυρούσε την ύπαρξη του χωριού. Η παράδοση αναφέρει ότι στο σημείο αυτό κατοικούσε Πατρυιά του χωριού.

6) Το εικόνισμα στο ΞΗΛΟΓΕΦΥΡΟ.

Από τον Άγιο Δημήτριο προχωρώντας στο Δημόσιο δρόμο στην γέφυρα και στην διακλάδωση του δρόμου προς Πωγωνιανή και Κακκόλακο τα τελευταία χρόνια κτίστηκε ένα κόνισμα. Εξυπηρετεί δυο ανάγκες. Η μία η θρησκευτική για την προστασία των διερχομένων και η άλλη με την μικρή προεξοχή του εικονίσματος προστατεύει από την κακοκαιρία τους ταξιδιώτες που περιμένουν την διέλευση του λεωφορείου της γραμμής Πωγωνιανής – Κακκολάκου.

7) Το εικόνισμα στα ΚΟΥΛΟΥΡΙΑ.

Κατασκευάστηκε πρόσφατα από το χωριανό μας Λάζαρο Μπότσκο και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο.

8) Το εικόνισμα στο ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΚΕΡΑΣΙΕΣ.

Μεταλλικό κατασκεύασμα. Τοποθετήθηκε εκεί το 1980 δαπάνες του Ιωάννου Ζέρβα, προφανώς για την επιστροφή του από την πολυετή απουσία του στη Ρωσία και το είχε αφιερωμένο στον Σωτήρα Χριστό και τον Άγιο Χαράλαμπο.

9) Το εικόνισμα στην ΕΙΣΟΔΟ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ. 

Η Γραμματέας του χωριού μας Μαρία Πότση – Φωτοπούλου αρρώστησε βαριά και σαν προσφορά στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο για την διάσωσή της κατασκεύασε το εικόνισμα που υπάρχει στην είσοδο του Νεκροταφείου του χωριού μας.

10) Το εικόνισμα ΔΕΞΙΑ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ ΠΡΟΣ ΚΑΜΠΟΒΟΥΝΟ. 

Δεν υστερεί σε επιβλητικότητα και το κόνισμα αυτό. Επισκιάζει το χωριό με την παρουσία του, καλύπτει την ανάγκη της υπάρξεώς του στην ΒΑ έξοδο του χωριού αλλά παλαιό και αυτό αφιερωμένο στον Άγιο Σπυρίδωνα από τον συγχωριανό μας Γεώργιο Π. Λατσούνα.

11) Το εικόνισμα στου ΤΣΟΚΑΡΙ. 

Ανεβαίνοντας προς τον προστάτη Άγιο του χωριού μας στο κόνισμα του Τσόκαρι, αναπαύεται για λίγο στη σκιά του. Φτιαγμένο στην Ανατολική έξοδο του χωριού, επισκιάζει και αυτό με την προστασία του το χωριό. Η τοποθεσία αυτή στην οποία κατασκευάστηκε είναι θεαματική και η παρουσία του σκόπιμος και επιβλητική. Κατασκευάστηκε το έτος 1884 άγνωστο από ποιον και είναι αφιερωμένο στου Αγίους Αποστόλους. Έχει συντηρηθεί από τον Ιωάννη Ζέρβα γύρω στα 1960.

12) Το εικόνισμα ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ (ΤΟΥΡΚΟΚΑΛΥΒΑ).

Η Τουρκοκαλύβα, μίασμα του χωριού. Με την απελευθέρωση γκρεμίστηκε από τους χωριανούς. Η Αρχόντω Κουβαρά το 1927 για να ξεπλύνει την ανάμνηση του τούρκικου αυτού στεκιού, έκτισε το κόνισμα της Αγίας Μαρίνας που ελέγχει τη νότια έξοδο του χωριού.

13) Το εικόνισμα στις ΑΒΟΡΙΕΣ. 

Χτίστηκε το 1930 εις ανάμνηση κακιάς ώρας από τον Κων/νο Ν. Σακελλαρίου. Περνώντας εκεί καβάλα στο άλογό του, έπεσε και χτύπησε άσχημα. Ήταν η εορτή της Αγίας Άννας και αφιέρωσε το κόνισμα στη μνήμη της. Κάλυψε επί πλέον μια ανάγκη των διερχομένων εκείθε στην αγροτική περιοχή. Προστάτιδα η Αγία και βοηθός.

14) Το εικόνισμα ΡΑΧΗΣ (ΡΑΪΣΤΟΚΟΝΙΣΜΑ). 

Παμπάλαιο. Κανένα στοιχείο. Χτισμένο επάνω στη ράχη σ΄ ένα ξέφωτο της δασωμένης περιοχής. Η θέση του σωστά διαλεγμένη και ρομαντική.

15) Το εικόνισμα στο ΠΑΛΗΟΚΚΛΗΣΙ.

Ανάμεσα στα αιωνόβια δέντρα υπάρχει το κόνισμα αυτό ξεχασμένο από το χρόνο. Πληροφορίες αναφέρουν ότι στην τοποθεσία αυτή τα παλαιά χρόνια κατοικούσε πολυπληθής πατριά. Θέμα ενδιαφέρον για έρευνα. Θα μας αποδώσει αρκετά ιστορικά στοιχεία.

16) Το εικόνισμα ΠΑΓΟΥΝΗ. 

Χτισμένο από την οικογένεια Παγούνη και αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Βλέπει προς το Δολό. Μαζί με το επόμενο κόνισμα καλύπτει τη ΝΔ έξοδο του χωριού. Πανοραμική η θέα του χωριού απ΄ εκεί και της γύρω περιοχής του και η προστασία του Ευαγγελισμού υπερίπταται του χωριού.

17) Το εικόνισμα στα ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ. 

Το έχτισε ο Δημήτριος Ζωίδης (Μυλωνάς) το 1942. Στο χείλος της γκρεμισμένης περιοχής. Το κατασκεύασε σε ανάμνηση μιας δολοφονικής νυκτερινής επίθεσης εναντίον του σε εξόφληση κτηματικών διαφορών το 1942.

18) Το εικόνισμα ΓΙΑΝΝΗ ΝΑΣΤΟΥ. 

Περνώντας το κόνισμα του Παγούνη και προχωρώντας προς τα Παρακάτουνα, στη στροφή του δρόμου και στο αριστερό του επάνω σ΄ ένα πελώριο βράχο είναι χτισμένο το παλαιό αυτό εικόνισμα το επικαλούμενο του Γιάννη Νάστου. Ασφαλώς αυτός θα ήταν ο κτήτοράς του. Η θέση του είναι υπέροχη. Φαντάζει σαν αετοφωλιά ξεχασμένη από το χρόνο. Μένει καρφωμένο εκεί από παλιά χρόνια. Στη δυσκολοπέραστη αυτή Νοτιοδυτική έξοδο του χωριού και στην όχθη της χαράδρας, στη θέα των γκρεμισμένων τμημάτων του χώρου προς το βαθύ ποτάμι του Κουβαρά και στις τεράστιες λιθοσβάρνες, στέκει φρουρός ακοίμητος. Η θέα από το σημείο αυτό είναι επιβλητική, η χαράδρα ελέγχεται με το μάτι στο σύνολό της, η Πωγωνιανή, το δάσος της Μπούνας, το Βομπλό και στο βάθος η επιβλητική Μουργκάνα με τα σκλαβωμένα χωριά της Β. Ηπείρου. Από το Βόρειο τμήμα η Νεμέρτσικα με τα χωριά της στα ριζά. Εδώ ακριβώς εδώ, στη θέση αυτή, πόσες μάνες, γυναίκες, παιδιά, νιόνυφες, πατεράδες, παππούδες, έχυσαν ποτάμια δάκρυα ζωντανού ξεχωρισμού των ξενιτεμένων τους. Μέχρι εδώ συνόδευαν οι πρόγονοί μας τους ταξιδεμένους τους κι εδώ τους έδιναν το πικρό φιλί του χωρισμού για την ξενιτιά, Κων/πολη, Οδησσό κλπ., ατμοπλοϊκώς μέσω του Σκαλώματος (Άγιοι Σαράντα). Εδώ όμως περίμεναν και την επιστροφή τους με δάκρυα χαράς του γυρισμού. Ψυχικός σπαραγμός ο ζωντανός χωρισμός, καθολική χαρά ο γυρισμός. Αυτή η λαχτάρα και τη χαρά την έζησαν πολύ έντονα στο σημείο αυτό οι χωριανοί μας. Χρέος μας είναι να προσέξουμε το κομμάτι αυτό ιδιαίτερα. Και απευθύνομαι στους νέους του χωριού μας να προσέξουν πολύ τη θέση αυτή, να την επισκεφθούν, να τη μελετήσουν και να την αξιοποιήσουν. Πιστεύω πως μπορεί να εξελιχθεί σ΄ ένα πολύ αξιοθέατο μέρος. Τελειώνοντας το κεφάλαιο αυτό «Τα κονίσματα», βγάζομε σαν συμπέρασμα ότι τα 18 κονίσματα του χωριού μας, που περιέγραψα όσο μπορούσα αναλυτικότερα, τα κατατάσσω σε τρείς κατηγορίες :1) Όσα είναι παλαιά και γι΄ αυτά δεν ξέρομε σχεδόν τίποτε2) Όσα είναι κατασκευασμένα από δωρεά κάποιου ευλαβούς Δολιώτη γιατί στο σημείο αυτό του συνέβη κάτι κακό και διεσώθη χάρις στην επέμβαση του Αγίου στη μνήμη του οποίου έστησε το χτιστό ή σιδερένιο εικονοστάσι, και 3) Όσα έχουν διπλό σκοπό. Δηλαδή χτίστηκαν αφ΄ ενός για την επέμβαση του Αγίου, να μη συμβεί κάποιο κακό και αφ΄ ετέρου λήφθηκαν υπόψη εθνικοί και πατριωτικοί λόγοι και χτίστηκαν σε εμφανή σημεία στο έμπα και το έβγα του χωριού. Επηρεάστηκαν από τη παλιά συνήθεια, προφανώς, επί Τουρκοκρατίας, να χτίζονται τα κονίσματα σε επιφανή μέρη, να φαίνονται από μακριά για να δείχνουν ότι το χωριό είναι χριστιανικό για να ξέρουν που βρίσκονται και πού πατούν οι άνθρωποι που έλαβαν μέρος στην απελευθέρωση του γένους το 1821 και μετέπειτα. Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσω τα υπ΄ αρ. 1,2,5,10,11,14,15 και 18.Στη δεύτερη τα υπ΄ αρ. 7,8,9,13 και 17 και στην τρίτη τα υπ΄ αρ. 3,4,6,12 και 16.Τα 8 της πρώτης περίπτωσης πρέπει να ερευνηθούν σε βάθος, να επισκευαστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνονται από μακριά καθαρά γιατί αποτελούν παραδοσιακά χτίσματα του χωριού μας.

(ΑΠΟ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟ)